سرطان پروستات ، تشخیص و درمان

سرطان پروستات 

سرطان پروستات شایعترین بدخیمی دستگاه ادراری مردان می باشد. بایستی توجه شود این بیماری با  بیماری دیگر پروستات که بزرگی خوش خیم پروستات نام دارد متفاوت است و در مقاله دیگری به آن بیماری می پردازم.  در این مقاله سعی می کنم به زبان ساده برای بیماران، تشخیص و درمان سرطان پروستات را توضیح دهم.

معمولا این تومور در مردان، از سن ۵۰ سال به بعد بروز می کند. گاهی افرادی که سابقه خانوادگی تومور پروستات در پدر، برادر، ‌دایی یا عمو داشته اند ممکن است از سن ۳۵ سال گرفتار این بیماری شوند.

تشخیص

در شروع این بیماری فرد هیچ علامتی ندارد و تنها راه پیدا کردن سرطان پروستات در مراحل اولیه آزمایش خون می باشد.   بنابراین انجام آزمایش دوره ای سالیانه غربالگری در مردان از سن ۵۰ سال شروع شده و تا ۷۰ سال ادامه می یابد. در صورت وجود سابقه خانوادگی سرطان پروستات، شروع آزمایش سالیانه از ۳۵ سال توصیه می شود. با آزمایش ساده خون  سطح PSA اندازه گیری می شود و در صورتی که طبیعی باشد هر سال تکرار می شود. اگر سطح PSA بالاتر از حد نرمال متناسب با سن باشد، نمونه برداری از بافت پروستات با سوزن انجام می شود . این نمونه برداری به صورت سرپایی با بیحسی موضعی و آنتی بیوتیک خوراکی در مطب قابل انجام است. نمونه به دست آمده در آزمایشگاه پاتولوژی بررسی می شود و در صورت وجود سلول سرطانی، تشخیص سرطان پروستات داده می شود. اگر فرد دیر مراجعه کند، علامت سوزش ادرار یا تخلیه نشدن و بند آمدن ادرار ممکن است بروز کند و گاهی بیمار با نارسایی کلیه یا پخش شدن تومور به استخوان و دردهای استخوانی مراجعه می کند و در مراحل پیشرفته در صورت درمان نشدن می تواند باعث کمردرد و فلج اندام ها شود.

البته همیشه افزایش PSA به معنی سرطان نیست. در مواردی، ممکن است سطح PSA به صورت کاذب بالا باشد. یعنی سرطان وجود ندارد ولی سطح PSA  در آزمایش خون به علت دیگری بالا می رود. در بیشتر این موارد، علت افزایش PSA، عفونت پروستات یا التهاب پروستات می باشد. در صورت شک پزشک، آزمایشات تکمیلی درخواست می شود و عفونت درمان می شود. پس از آن، مجدد آزمایش PSA   تکرار می شود. در صورتی که هنوزPSA  از حد متناسب با سن بالاتر باشد، نمونه برداری انجام می شود.

درمان

در نهایت با تایید سرطان پروستات در نمونه پاتولوژی ، بیمار بایستی تحت درمان جراحی رادیکال پروستاتکتومی قرار گیرد. در این روش جراحی، کل بافت پروستات شامل آدنوم و پوسته اطراف آن و غدد تولید کننده مایع منی داخلی برداشته می شود. و مثانه به مجرای ادرار پیوند زده می شود. توجه شود جراحی رادیکال پروستاتکتومی با درمان جراحی بزرگی ساده خوش خیم پروستات متفاوت است. برای درمان بزرگی خوش خیم پروستات فقط آدتوم پروستات که بزرگ شده برداشته می شود و بقیه بافت پروستات در جای خود نگه داشته می شود.

نتایج درمان

 در صورتی که تشخیص سرطان به موقع انجام شده باشد، نتایج جراحی رادیکال پروستاتکتومی عالی است و به طور کلی سرطان از بدن خارج می شود. به طوری که در آزمایش یک ماه بعد از جراحی رادیکال پروستاتکتومی سطح آزمایش PSA  که قبل از عمل بالا بود به زیر ۰.۱   می رسد. بنابراین پیگیری بیمار بسیار واضح و آسان است. از طرفی چون در جراحی رادیکال پروستاتکتومی ، بافت های اطراف و غدد لنفاوی برداشته می شود، پزشک به خوبی می داند وسعت پیشرفت تومور چقدر بوده و در صورت نیاز ، درمان های کمکی را برای پیشگیری از پیشرفت بیشتر تومور توصیه می کند.

درمان های دیگر

 روش دیگر درمان ، رادیوتراپی است که فرد زیر دستگاه رادیوتراپی (اصطلاحا برق) می خوابد و اشعه به بدن تابانده می شود. تومور در اثر اشعه که توسط دستگاه مخصوص تولید می شود، اصطلاحا سوزانده می شود و پس از مدتی اگر قدرت اشعه کافی باشد، سلول سرطانی در داخل خود بدن از بین می رود. البته سعی می شود بافت های اطراف مانند راست روده و مثانه تا حد امکان آسیب نبینند ولی سوزش ادرار و مدفوع از عوارض این درمان می باشد که این موضوع به نوع دستگاه نیز مرتبط است. نقص  روش رادیوتراپی این است که بلافاصله سطح PSA طبیعی نمی شود و تعیین اینکه بهبود اتفاق افتاده است یا خیر نیاز به چند سال پیگیری دارد. عیب دیگر رادیوتراپی این است که بافت پروستات و غدد لنفاوی از بدن خارج نمی شود و پزشک نمیتواند تعیین کند آیا تومور وارد غدد لنفاوی شده است یا خیر. بنابراین پیش آگهی از آینده سرطان بیمار مبهم است. بنابراین در بیمارانی که از نظر قلب و بیماری های زمینه ای مشکلی برای بیهوشی و جراحی نداشته باشند، بهتر است که روش جراحی رادیکال پروستاتکتومی انجام شود. البته در مواردی که تومور پیشرفته باشد، ممکن است پزشک هر دو درمان را تجویز کند. یعنی ابتدا جراحی رادیکال پروستاتکتومی انجام می شود و در صورتی که پیشرفت تومور در نمونه پاتولوژی تایید شود، رادیوتراپی کمکی یا هورمون درمانی بعد از جراحی رادیکال پروستاتکتومی انجام می شود. اگر تومور به موقع تشخیص داده شده باشد اغلب موارد نیاز به موارد فوق نیست و جراحی به تنهایی مشکل را حل می کند.

در بیماران مسن یا بیمارانی که بیماری های زمینه ای مختلف دارند، هورمون درمانی انجام می شود. در این روش دارویی تجویز می شود که هورمون مردانه تستوسترون را خنثی می کند که موجب می شود رشد بافت پروستات کند شود. این درمان در صورت ادامه در درازمدت باعث پوکی استخوان و شکستگی استخوان وگاهی عوارض قلبی می شود.

عوارض

عوارض برداشتن یا رادیوتراپی پروستات، اختلال در نعوظ است که بستگی به پیشرفت تومور در زمان تشخیص دارد.  در مواردی که تشخیص تومور به موقع و در سن کم صورت گیرد می توان در روش جراحی رادیکال پروستاتکتومی ، اعصاب مسئول نعوظ را حفظ کرد تا فرد بعد از جراحی با مصرف داروهایی عملکرد جنسی مناسب داشته باشد. از عوارض دیگر، بی اختیاری موقتی است که به طور معمول افراد پس از چند ماه از جراحی اختیار طبیعی ادراری را خواهند داشت و عده کمی ممکن است حین بلند کردن اجسام سنگین یا زور زدن، خروج چند قطره ادرار را حس کنند.

پیش آگهی

در صورت تشخیص به موقع و انجام جراحی رادیکال پروستاتکتومی، این بیماران طول عمر مشابه افراد سالم خواهند داشت. درغیر این صورت اگر تشخیص در مراحلی رخ دهد که تومور پخش شده است، درمان جراحی کمک می کند اما درمان های کمکی مانند رادیوتراپی و هورمون درمانی لازم است و عوارض آن بیشتر خواهد بود. در موارد پیشرفته و گسترش منتشر تومور به استخوانها دیگر امکان درمان جراحی موضعی نیست وفقط هورمون درمانی صورت می گیرد. در مواردی که هورمون درمانی شکست بخورد شیمی درمانی به ندرت جایگاه دارد.

سخن آخر

با توجه به اینکه تشخیص به موقع در طول عمر بیماران بسیار موثر است و سرطان پروستات در مراحل اولیه بی علامت است، توصیه می شود آزمایش غربالگری سالیانه خون و اندازه گیری سطح PSA در مردان از ۵۰ تا ۷۰ سال جدی گرفته شود.

دکتر حمید پاک منش

فلوشیپ فوق تخصصی لاپاروسکوپی کلیه و مجاری ادراری و جراحی بسته سنگ

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان