رژیم درمانی در سنگ کیسه صفرا و یک نمونه رژِیم
رژیم درمانی در سنگ صفرا
مقدمه
سنگ صفرا (Gallstones) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که تعادل ترکیبات موجود در صفرا به‌هم بخورد و ذراتی از کلسترول یا بیلی‌روبین در کیسه صفرا رسوب کرده و به‌تدریج تبدیل به سنگ شوند.
رژیم 
درمانی در سنگ صفرا نقش اساسی در بهبود کیفیت زندگی، کاهش علائم و پیشگیری از عوارض دارد. با رعایت اصول تغذیه‌ای مناسب، بیماران می‌توانند حملات دردناک صفراوی را کاهش داده و حتی از جراحی پیشگیری کنند. مهم است که رژیم غذایی برای هر فرد به‌صورت اختصاصی و با مشورت رژیم‌درمانگر تنظیم شود، به‌ویژه اگر بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، چاقی یا اختلالات کبدی وجود داشته باشد.
سنگ صفرا چیست؟
کیسه صفرا عضوی کوچک و گلابی‌شکل در زیر کبد است که صفرای تولیدشده توسط کبد را ذخیره کرده و هنگام هضم غذا، به‌ویژه غذاهای چرب، آن را به روده باریک ترشح می‌کند.
سنگ صفرا می‌تواند از جنس کلسترول (شایع‌ترین نوع)، رنگدانه‌ای (بیلی‌روبین) یا ترکیبی از این دو باشد.
علائم رایج سنگ صفرا:
• درد شدید و ناگهانی در قسمت راست بالای شکم (مخصوصاً بعد از خوردن غذای چرب)
• تهوع و استفراغ
• نفخ، سوءهاضمه، احساس پری
• زردی (در موارد شدید)
نقش تغذیه در ایجاد یا پیشگیری از سنگ صفرا
تغذیه نادرست، مانند مصرف زیاد چربی‌های اشباع، رژیم‌های پرکالری و کم‌فیبر، یکی از عوامل مهم در تشکیل سنگ صفراست.
برعکس، رژیم غذایی سالم می‌تواند از تشکیل سنگ جلوگیری کند یا در صورت وجود سنگ، علائم را کاهش داده و از حملات صفراوی پیشگیری کند.
اهداف رژیم درمانی در سنگ صفرا
1. کاهش علائم حاد و ناراحتی گوارشی
2. جلوگیری از پیشرفت بیماری و تشکیل سنگ‌های بیشتر
3. آماده‌سازی بدن در صورت نیاز به جراحی (برداشتن کیسه صفرا)
4. کمک به کنترل وزن و کاهش چربی خون
اصول تغذیه‌ای مناسب در سنگ صفرا
1. کاهش چربی، به‌ویژه چربی‌های اشباع
• چربی زیاد، به‌ویژه از منابع حیوانی، می‌تواند موجب تحریک کیسه صفرا و بروز درد شود.
• منابع چربی مفید مانند روغن زیتون، آووکادو و مغزها به‌میزان محدود قابل مصرف هستند.
ممنوع‌ها: کره، خامه، سوسیس و کالباس، غذاهای سرخ‌شده، لبنیات پرچرب.
2. مصرف پروتئین‌های کم‌چرب
• انتخاب منابع پروتئینی مانند مرغ بدون پوست، ماهی، سفیده تخم‌مرغ، حبوبات پخته‌شده (با رعایت تحمل گوارشی).
• اجتناب از گوشت‌های پرچرب و تخم‌مرغ کامل در مراحل حاد بیماری.
3. افزایش مصرف فیبر غذایی
• فیبر به کاهش کلسترول صفرا و تسهیل حرکات روده کمک می‌کند.
• منابع: میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات کامل (مثل جو دوسر، نان سبوس‌دار)، حبوبات.
4. کاهش وزن به‌صورت تدریجی
• کاهش وزن سریع (بیش از ۱.۵ کیلو در هفته) می‌تواند خطر تشکیل سنگ صفرا را افزایش دهد.
• رژیم‌های سخت و حذف وعده‌های غذایی ممنوع است.
5. اجتناب از وعده‌های حجیم و پرچرب
• بهتر است وعده‌ها کوچک‌تر و به دفعات بیشتر (۵-۶ وعده در روز) مصرف شوند.
• وعده‌های بزرگ با چربی بالا باعث انقباض شدید کیسه صفرا می‌شوند و می‌توانند حمله دردناک صفراوی ایجاد کنند.
6. مصرف کافی مایعات
• آب به جریان صحیح صفرا و هضم بهتر کمک می‌کند. نوشیدن روزانه حداقل ۸ لیوان آب توصیه می‌شود.
مواد غذایی مفید برای بیماران مبتلا به سنگ صفرا
پروتئین :مرغ بدون پوست، ماهی، سفیده تخم‌مرغ، عدس، لوبیا پخته‌شده
کربوهیدرات: نان سبوس‌دار، جو دوسر، برنج قهوه‌ای، سیب‌زمینی آب‌پز
میوه : سیب، گلابی، موز، توت، هندوانه
سبزیجات : کلم بروکلی، اسفناج، کدو، هویج، چغندر
چربی‌های مفید: روغن زیتون، آووکادو به مقدار کم، دانه‌های روغنی خام
مواد غذایی مضر یا محرک
چربی‌های اشباع : کره، دنبه، گوشت قرمز پرچرب، سوسیس، خامه
لبنیات : شیر پرچرب، پنیرهای چرب، بستنی
تخم‌مرغ : زرده تخم‌مرغ (در مراحل حاد)
غذاهای آماده : فست‌فود، چیپس، کیک و شیرینی صنعتی
نوشیدنی‌ها : نوشابه، نوشیدنی‌های صنعتی، قهوه غلیظ در برخی بیماران
نمونه برنامه غذایی روزانه برای فرد مبتلا به سنگ صفرا
صبحانه:
• جو دوسر پخته‌شده با شیر کم‌چرب و تکه‌های موز + چای کم‌رنگ بدون شکر
میان‌وعده:
• سیب متوسط + چند عدد بادام خام
ناهار:
• برنج قهوه‌ای + خوراک مرغ با سبزیجات بخارپز (بدون سرخ‌کردن) + سالاد سبزیجات با روغن زیتون کم
میان‌وعده عصر:
• ماست کم‌چرب + خیار یا کاهو
شام:
• سوپ جو یا عدس + نان سبوس‌دار + سبزیجات پخته
قبل از خواب:
• دمنوش بابونه یا نعناع
نکاتی برای بیماران بدون کیسه صفرا (پس از عمل جراحی)
• در روزهای ابتدایی، رژیم غذایی باید سبک و کم‌چرب باشد.
• تحمل غذاهای چرب یا فیبردار ممکن است کاهش یابد؛ افزایش تدریجی توصیه می‌شود.
• وعده‌های غذایی کوچک و مکرر بهتر تحمل می‌شوند.
• مکمل‌های آنزیمی یا ویتامین‌ها ممکن است طبق نظر پزشک تجویز شوند.