درباره واریس، شایع‌ترین بیماری عروقی انسان
واریس چیست؟
واریس، شایع‌ترین بیماری عروقی انسان است که حدود ۲۰-۱۰% جمعیت را مبتلا می کند. اغلب زنان باردار و مسن درگیر بیماری واریس هستند؛ زیرا آنها دوره‌ای از تغییرات هورمونی را تجربه می‌کنند و تعادل هورمون‌های بدن‌شان با تغییرات به‌هم می‌خورد. با پا به‌سن‌گذاشتن (زن و مرد)، فرد بیشتر دچار التهاب می‌شود و رگ‌ها به‌دلیل گشاد‌شدن در زمان التهاب، به‌مرور زمان، حالت طبیعی ارتجاعی خود را از دست می‌دهند.
رگ‌های واریسی، رگ‌های متورمی هستند که در زیر پوست قرار گرفته‌اند و می‌توان آنها را دید و حس کرد. این رگ‌ها در پاها ایجاد می‌شوند. این بیماری حداقل یک نفر از هر چهار نفر را مبتلا می‌کند و در زنان بیشتر شایع است و با افزایش سن نیز احتملا ابتلا به آن بیشتر می‌گردد. رگ‌های واریسی با اینکه می‌توانند ظاهر ناخوشایندی داشته باشند، اما در بیشتر افراد مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اگر علائم این بیماری را داشته باشید، روش‌های مختلفی می‌توانند به بهتر شدن ظاهر و احساس پاهای شما کمک کنند.
انواع مختلفی از رگ‌های واریسی وجود دارند از جمله:
- ورید صافن (واریس طنابی) بزرگ
- ورید صافن (واریس طنابی) کوچک
- واریس شاخه‌ای
- واریس ناحیه تناسلی
- رگ‌های عنکبوتی
مواد غذایی مفید
غذاهایی که خاصیت ضد‌التهابی بالایی دارند و ظاهر واریس را بهبود می‌بخشند، عبارتند از:
- مواد غذایی که دارای فیبر زیادی هستند: فیبر برای سلامت قلب مفید است و برای خوب کار‌کردن دستگاه گوارش ضروری است. خوردن روزانه ۳۰ الی ۴۰ گرم فیبر بهترین روش برای پیشگیری از یبوست است. ابتلا به یبوست در شکم تولید نفخ می‌کند و نفخ به رگ‌های اطراف شکم و پاها فشار می‌آورد. غذاهایی که حاوی مقدار بالایی فیبر هستند، عبارتند از: تخم‌شربتی و تخم کتان (هردو دارای امگا ۳ هستند و همچنین خاصیت ضد‌التهابی دارند)، سبزیجات، میوه‌ها و حبوبات تازه.
- غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان: آنتی‌اکسیدان‌ها به استحکام رگ‌ها کمک می‌کنند، ضد‌التهاب‌اند و شریان‌ها را سالم نگه می‌دارند. ویتامین C و ویتامین E، آنتی‌اکسیدان‌های معروفی هستند. این دو ویتامین به‌وفور در سبزیجاتِ برگ‌سبز و مرکبات یافت می‌شوند. ویتامین E از لخته‌شدن خون جلوگیری می‌کند، رقیق‌کننده‌ی طبیعی خون و برای سلامت قلب مفید است. ویتامین C ماده‌ی ضد‌التهاب قوی‌ای است و برای پوست نیز معجزه می‌کند.
- ادرارآورهای طبیعی: پزشکان در مواردی که صلاح بدانند به تجویز قرص‌های ادرارآور می‌پردازند تا ادرار دفعی را افزایش داده و آب اضافی یا ورم بدن را کاهش دهند. با مصرف خوراکی‌های زیر می‌توانید میزان دفع ادرار را بالا ببرید. این خوراکی‌ها عبارت‌اند از: سبزی‌های تازه (جعفری، گشنیز و ریحان)، رازیانه، برگ‌های سبز گیاه قاصدک، خیار، مارچوبه و کرفس.
- غذاهایی که حاوی مقادیر زیادی منیزیم هستند: تجمع خون در رگ‌های پا، فشار خون و گرفتگی عضلات پا (سندرم پای بی‌قرار) علائم هشدار‌دهنده‌ای هستند که به وضوح نشان می‌دهند مواد الکترولیتی بدن ما کم شده است. الکترولیت‌ها یون‌های شیمیایی رادیکالی هستند و در هدایت الکتریکی درون سلول‌ها و نورون‌ها نقش دارند. پتاسیم و منیزیم از جمله موادی هستند که ساختار مایع الکترولیت بدن ما را تشکیل می‌دهند. برای مقابله با این علائم آزار‌دهنده، باید خوردن موادی مانند سبزی‌های برگ‌سبز، آوکادو، موز، سبزیجات خانواده‌ی کلم و سیب‌زمینی شیرین را در اولویت قرار دهید.
- غذاهای ادویه‌دار: غذاهایی که حاوی ادویه‌هایی نظیر فلفل قرمز و کاری هستند، دمای بدن را بالا می‌برند. به‌این‌ترتیب با مصرف ادویه گردش خون بهتر می‌شود، حتی می‌توان میزان اشتها را نیز کنترل کرد و جلوی اضافه‌وزن را گرفت.
- ماهی‌های دریایی: ماهی و غذاهای دریایی مانند ماهی آزاد، شیر‌ماهی، ماهی کولی، ساردین و ماهی تن حاوی روغن امگا ۳ هستند. متخصصان برای داشتن گردش خون سالم مصرف این روغن را بسیار توصیه می‌کنند.
- سرکه سیب: سرکه‌ی سیب انتشار خون را در دیواره‌ی رگ‌ها بهبود می‌بخشد و ضد‌التهاب است. برخی بیماران مبتلا به واریس گفته‌اند که با ترکیب‌کردن سرکه‌ی سیب با گیاه دارویی «هاماملیس» و ماساژدادن آن بر روی موضع ملتهب، ورم کاهش یافته و ظاهر رگ‌های واریسی طی چند هفته بهبود می‌یابد.
علت ابتلا به واریس
خونی که رگ‌های واریسی حمل می‌کنند، فاقد اکسیژن است و به‌این‌دلیل، این رگ‌ها به رنگ آبی هستند. رگ‌های واریسی بیشتر پاها را درگیر می‌کنند (مخصوصا ران و ماهیچه‌ی ساق پا)، ولی ازآنجایی‌که سیاهرگ‌های کل بدن می‌توانند واریسی شوند، در دیگر اندام‌ها مانند صورت، پوست شکم و پشت کمر نیز آنها را می‌بینیم.
نکته‌ای که ذهن متخصصان و همچنین عموم مردم را درگیر کرده، این است که چه افرادی به واریس مبتلا می‌شوند؟ طبق بررسی متخصصان بخش رادیولوژی و جراحی مداخله‌ای دانشگاه پنسیلوانیا، نرخ ابتلا به واریس در افراد زیر بیشتر است:
- افرادی که بالای ۴۰ سال دارند.
- افرادی که شغل آنها ایجاب می‌کند چندین ساعت در حالت نشسته یا ایستاده قرار بگیرند. دراین‌حالت، خون در پاها جمع شده و سرعت گردش خون نیز در رگ‌ها کم می‌شود.
- افرادی که تحرک بدنی کمی دارند و ترجیح می‌دهند یک‌جا بنشینند.
- افرادی که به‌علت پیروی از رژیم غذایی غیرمغذی، ورزش‌نکردن، آسیب‌دیدن از ناحیه دست‌وپا، عدم تعادل هورمون‌های بدن و درمعرض استرس شدید‌بودن گردش خون ضعیفی دارند و دچار التهاب شدیدی شده‌اند.
- زنان باردار یا زنانی که به‌تازگی وضع حمل کرده‌اند.
- نوجوانانی که دوران بلوغ را تجربه کرده، زنانی که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند و زنانی که به دوران یائسگی خود نزدیک می‌شوند.
- افرادی که بین اعضای خانواده خود سابقه‌ی واریس دارند.
- افرادی که پوست روشن دارند و درمعرض تابش شدید آفتاب قرار گرفته‌اند و پوست‌شان آسیب دیده است.
در افراد مبتلا به واریس، پیشرفت بیماری تنها مسئله‌ای نیست که باید با آن رو‌به‌رو شوند. عوارضی مانند خستگی، درد عضلانی و سنگینی دست‌وپا نیز آنها را آزار می‌دهد.
متخصصان پوست می‌گویند باوجوداینکه سازوکار ایجاد واریس شناخته شده است، ولی هنوز نمی‌توان بروز این بیماری را فقط به یک علت محدود کرد. دلیل عمده‌ی این بیماری تولید خون‌های راکدی است که درون رگ‌ها را پر کرده و به آنها فشار می‌آورد. یک نهاد بیماری‌های قلبی و عروقی در گزارشی آورده است که رگ‌های واریسی تحت فشار جاذبه گشاد می‌شوند. به‌مرور زمان این رگ‌ها بزرگتر می‌شوند، پیچ‌وتاب می‌خورند، برروی پوست برآمدگی‌هایی ایجاد می‌کنند و دردناک می‌شوند.
در بدن یک فرد سالم، خون به کمک شبکه‌ای از سرخرگ‌ها و مویرگ‌ها از قلب به اندام‌های بدن می‌رود. سپس به‌صورت یک‌طرفه ازطریق سیاهرگ‌ها به قلب برمی‌گردد. حرکت ماهیچه‌ها به سیاهرگ فشار می‌آورد و به‌این‌ترتیب، خون به قلب پمپ می‌شود. از این نکته درمی‌یابیم که یکی از فواید ورزش منظم، تقویت جریان خون است.
سیاهرگ‌ها در ساختمان خود دریچه‌های یک‌طرفه‌ای دارند. وظیفه‌ی این دریچه‌ها یک‌طرفه‌کردن حرکت خون به سمت قلب است و اجازه نمی‌دهند خون به عقب و پایین پا برگردد. در رگ‌های واریسی، مقدار کمی خون به عقب برمی‌گردد و ایجاد التهاب می‌کند. ضعیف کار‌کردن دریچه‌های سیاهرگی، قدرت گردش خون را پایین می‌آورد. البته هنوز مشخص نیست که چرا دریچه‌ی سیاهرگ‌های برخی افراد نسبت به افراد دیگر ضعیف‌تر عمل می‌کند. با جمع‌‌شدن خون در رگ‌های واریسی، دیواره‌ی رگ‌ها سخت می‌شود و قابلیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند. به‌این‌ترتیب رگ‌ها دیگر نمی‌توانند عمل پمپ‌کردن خون به قلب را به‌خوبی سابق انجام دهند.
ازآنجایی‌که واریس در رگ‌هایی شکل می‌گیرد که دریچه‌شان مشکل دارد، اغلب رگ‌های عمقی و پر‌حفره را درگیر می‌کند. سیاهرگ سافن که به آن سیاهرگ بلند هم می‌گویند، سیاهرگ بزرگی است که زیر پوست پا قرار گرفته است. این سیاهرگ نسبت به رگ‌های دیگر بیشتر واریس می‌گیرد. به تجمع خون در سیاهرگ‌ها نارسایی وریدی گفته می‌شود. این اختلال رگ را گشاد می‌کند و به‌دنبال آن خونی که در کنار دیواره‌های رگ جریان دارد، بی‌حرکت می‌ماند و دیواره‌ی رگ را سخت می‌کند.
تجمع خون در رگ به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- تغییرات هورمونی در زمان بارداری یا یائسگی: ازآنجایی‌که زنان نسبت به مردان بیشتر در معرض تغییرات هورمونی قرار می‌گیرند، احتمال ابتلا به واریس در آنها بیشتر است. طبق این نظریه، هورمون‌های زنانه رگ‌ها را سست می‌کنند و احتمال نشت‌کردن خون به بیرون از رگ را افزایش می‌دهند. اگر زنی در دوران بارداری یا بلوغ باشد، از قرص‌های ضدبارداری استفاده کند یا وارد دوره یائسگی شود، احتمال وقوع نشتی از رگ‌های او بیشتر می‌شود. بدن زنان باردار در راستای رشد کودک خون بیشتری تولید می‌کند؛ ازاین‌رو آنها به دلیل تقابل این حجم زیاد خون با نیروی جاذبه و فشار، در پاها یا اطراف معده‌شان مستعد ابتلا به واریس هستند.
- ناهنجاری در ساختمان رگ‌ها از بدو تولد
- التهاب رگ‌ها یا وجود لخته‌ی خون در آنها
- آسیب‌دیدن رگ‌ها، بیماری قلبی یا مانعی در رگ که جلوی گردش طبیعی خون را بگیرد
- افزایش وزن بدن: زمانی‌که وزن فردی ازحد معمول بالاتر برود، گردش خون او نیز آهسته‌تر می‌شود. پای چنین شخصی بیشتر ملتهب می‌شود و رگ‌ها تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرند.
علائم و نشانه های واریس
واریس علائم متعددی دارد، هر چند برخی بیماران با هیچ گونه علامتی روبرو نمی‌شوند. در هر حال علائم متداول واریس عبارت‌اند از:
- درد یا سنگینی پا
- خارش یا سوزش پوست روی رگ‌ها
- بی‌قراری پا
- متورم شدن پا و مچ پا، به ویژه پس از ایستادن طولانی مدت
- گرفتگی عضله‌ها پا که معمولاً شب هنگام رخ می‌دهد.
- برآمده یا برجسته شدن رگ‌ها
- تغییر رنگ و زخم شدن پوست
تشخیص واریس
پزشک پرسش‌هایی را در مورد علائم از بیمار می‌پرسد، سابقه پزشکی وی را بررسی می‌کند و سپس از بیمار می‌خواهد تا هنگام معاینه کردن بایستد.
تشخیص واریس پا معمولاً به راحتی انجام می‌شود. بااین حال پزشک به منظور تعیین موقعیت و شدت آسیب دیدگی دریچه‌ها دستور انجام اسکن اولتراسوند (سونوگرافی) می‌دهد. در این آزمایش تشخیصی از امواج صوتی برای تهیه تصاویری از رگ‌های داخل پا استفاده می‌شود. پزشک در این تصاویر می‌تواند رگ‌های عمقی را با جزییات بیشتر ببیند و ساختار و عملکرد رگ‌های گشاد شده را بررسی کند.
روش‌های درمان واریس
در ادامه روش‌های گوناگون درمان واریس را به اجمال شرح می‌دهیم. پزشک بهترین روش درمان را با توجه به شرایط خاص هر بیمار تعیین می‌کند و بیمار را از روش‌های مختلف آگاه می‌سازد تا در نهایت انتخابی آگاهانه انجام شود.
چنانچه واریس به بروز هیچ گونه ناراحتی دامن نزند، ممکن است بیمار تمایل به تحت درمان قرار گرفتن نداشته باشد. اکثر موارد واریس مشکلات مزمن و بلند مدت را در پی ندارد و خطری را برای گردش خون ایجاد نمی‌کند.
شایان ذکر است که احتمال عود واریس حتی پس از درمان وجود دارد. در صورت عود بیماری باید عمل‌های دیگری انجام شود. بنابراین پیش از اتخاذ هر گونه تصمیم باید احتمال بروز مجدد بیماری را از پزشک جویا شد.
درمان‌های غیرجراحی
عمل‌های غیرجراحی متعددی برای درمان واریس پا وجود دارد. چنانچه واریس با عوارض همراه باشد یا ظاهری ناخوشایند به وجود آورده باشد، می‌توان از این عمل‌ها کمک گرفت. البته احتمالا عمل‌هایی که با هدف زیبایی برای رفع عوارض واریس پا انجام می‌شود، تحت پوشش بیمه‌های درمانی قرار نمی‌گیرد و بیمار خود باید هزینه درمان را تقبل کند.
جراحی
اگر عمل‌های غیرجراحی کارآمد یا مناسب نباشد، پزشک به اجبار به عمل جراحی روی می‌آورد. جراح در این عمل رگ‌های سطحی درگیر بیماری را خارج می‌کند. رگ‌های عمقی پا وظیفه رگ‌های آسیب دیده را به عهده می‌گیرد تا اختلالی در جریان خون به وجود نیاید.
انعقاد و بریدن رگ متداول‌ترین تکنیک برای جراحی واریس محسوب می‌شود که معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح در این عمل رگ‌های آسیب دیده را می‌بندد تا خون دیگر در آنها جریان نداشته باشد و سپس آن را با سیم بلندی خارج می‌کند. عمل دیگری به نام فبلکتومی را نیز می‌توان برای بیرون آوردن رگ‌های سطحی کوچکتر زیر پوست انجام داد. جراح در این عمل برش‌های کوچکی را روی پا ایجاد می‌کند و با استفاده از قلاب‌های مخصوص از راه این برش‌ها رگ‌های گشاد شده را بیرون می‌آورد.
بیمار معمولا همان روز عمل ترخیص می‌شود، البته گاهی لازم است یک شب در بیمارستان تحت نظر باشد. احساس درد واریس و ناراحتی در پا تا دو هفته پس از جراحی دور از انتظار نیست و بیمار باید یک تا سه هفته مرخصی بگیرد. پزشک توصیه‌های لازم را با توجه به شرایط خاص هر بیمار ارائه می‌دهد تا دوران بهبود به خوبی سپری شود.
اگرچه بسیاری از بیماران پس از جراحی نیاز به درمان دیگری ندارند، ممکن است رگ‌های گشاد شده جدیدی ایجاد شود.
از دیگر روش های درمان واریس تخریب حرارت داخل رگی، برش دادن و بستن رگ و... می باشد.